Inhoudsopgave

Inleiding

Dit is de vraag die in deze nota centraal staat. Om deze vraag enigszins te kunnen beantwoorden zullen we eerst bekijken wat het transhumanisme in zijn meest extreme vorm inhoudt, vervolgens zullen we proberen of we deze evolutie filosofisch plausibel kunnen maken. Dit blijkt ons inderdaad te lukken, dus stellen we onszelf de vraag: wat voor gevolgen heeft dit voor de menselijke identiteit. Hierbij zal een model gebruikt worden dat deze abstracte materie op een concrete manier probeert te benaderen. Tenslotte zal ik mijn bedenkingen bij het transhumanisme vanuit de invalshoek identiteit bespreken.

1         Wat is Transhumanisme

Volgens de transhumanisten is de mens per definitie een transhumanist. Als sinds de ontdekking van het vuur en de stenen werktuigen, maakt hij gebruik van technische hulpmiddelen om het menselijk bestaan te verbeteren. De mens tracht als sinds het begin van de mensheid zijn omgeving in steeds grotere mate te controleren.

De term transhumanisme zal in deze nota echter enkel gebruikt worden voor mensen die bewust met dit proces bezig zijn en zich verenigd hebben in diverse organisaties die collectief deze transhumanistische doelen nastreven. Hieronder staan een aantal (vrij vertaalde) definities van transhumanisme die zich lenen voor het doel van deze nota:

In de laatste definitie zien we al iets meer van de radicaliteit van het transhumanisme. Het verbeteren van de mens mag voor hen namelijk niet ophouden bij het aanzetten van een kunstarm of het installeren van een machinaal hart, maar dient uiteindelijk veel verder doorgevoerd te worden. Zoals Hans Moravec reeds opmerkte: "a genetically engineered superhuman would be just a second-rate kind of robot". Moravec is een robotica onderzoeker die de redding van de mens ziet in de machine. Robot’s zouden volgens hem onze Mind children moeten worden. De mens moet zich niet voort planten in nieuw mensen, maar in superieure robots [2] . In zijn boek Mind Children uit 1988 legt Moravec uit dat het op termijn heel goed mogelijk wordt om de menselijke geest te downloaden in een kunstmatig lichaam, dat de beperkingen van het organische lichaam niet meer bezit. Hij stelt zich een betrekkelijk simpele liposuctie-procedure voor waarbij een hersenchirurgierobot die uitgerust is met miljarden nanoscopisch kleine electrische en chemische sensoren laag voor laag de hersenen afschraapt en een computersimulatie maakt van alle fysische en chemische processen in het breinweefsel. Die wordt gekopieerd naar het mechanische brein van een robot. En als dat lukt wordt een oude droom werkelijkheid, en zijn we geslaagd in het kunstmatig genereren van intelligent leven. Voorwaarde is natuurlijk wel, dat de menselijke geest inderdaad begrepen kan worden als een soort immaterieel fluïdum, in termen van geformaliseerde, programmeerbare informatie - en dat menselijke intelligentie losgedacht kan worden van het lichaam en bijbehorende gevoelens en emoties, zodat niet langer belangrijk is of dat lichaam van organische of van silicoon-componenten is gemaakt [3] . De opvattingen van Moravec is zeer belangrijk het transhumanisme en voor het onderwerp van deze nota.

Subtieler, maar daarom zeker niet minder extreem, is Max More. Max More is directeur van het World Extropy Institute en waarschijnlijk de meest vooraanstaande transhumanist. Zijn Extropianism is een gedetailleerd uitgewerkte vorm van het transhumanisme. In zijn artikel ‘Extropian Principles 3.0’ [4] omschrijft More zijn filosofie als volgt:

2         Geest in de Machine

Transhumanisten geloven dat het brein de zetel van het bewustzijn en de persoonlijkheid is. Het brein is gemaakt uit miljarden machines (neuronen, synapsen, hormonale systemen, neurotransmitters, etc.) Zowel het lichaam als de hersenen bestaan uit de meest simpele mechanische onderdelen: atomen. Uiteindelijk zijn we allemaal niets meer dan quarks in beweging [5] .

Deze filosofie van het transhumanisme roept veel weerstand op. Deze weerstand komt logischerwijs vooral van denkstromingen en individuen, die geloven dat het leven niet geconstitueerd is in het fysieke, maar in een ondefinieerbare levenskracht.  Voorbeelden van deze denkwijze zijn het vitalisme en het dualisme van Descartes. Het dualisme van Descartes impliceert een scheiding van lichaam en geest. De geest is iets wat totaal onafhankelijk in het lichaam huist. Tegenstanders van het transhumanisme gebruiken deze argumentatie om aan te tonen dat leven niet kunstmatig vervaardigd kan worden.

Deze dualistische denkwijze staat dus lijnrecht tegenover die van het transhumanisme. Naarmate de wetenschap vordert komen er steeds meer bewijzen van het standpunt van de transhumanisme en blijft de bewijslast van het dualisme per definitie op nul omdat de geest zich niet fysiek manifesteert en dus ook niet waargenomen kan worden. Transhumanisten achten het dualistische standpunt dan ook onhoudbaar. Toch kunnen we vanuit dit standpunt nog behoorlijk ver het transhumanisme in redeneren. Ik zal dit beknopt uitleggen op een manier vergelijkbaar met die van Max More in zijn artikel Beyond the Machine uit 1997 [6] .

Stel: de menselijke geest is een zelfstandige identiteit. Tijdens ons leven wordt elke cel in ons lichaam minstens een keer vervangen. Ook is het niet ondenkbaar dat elke atoom in ons lichaam kunstmatig  stuk voor stuk vervangen zou kunnen worden (waarbij ik de technologische mogelijkheid hiertoe als een hypothetische vooronderstelling neem). Dit zou gewoon kunnen en dan zou de geest gewoon kunnen blijven zitten waar hij zit, zelfs als het gehele lichaam stap voor stap vervangen zou worden. Sommige van die atomen zou ik kunnen vervangen door andersoortige atomen. Ook zou ik manipulaties kunnen maken in de structuur van deze atomen om bijvoorbeeld een haar langer te maken of een vetmassa te verkleinen. Dit zal geen enkele invloed uitoefenen op de menselijk geest. Op grotere schaal zou dit inhouden dat ik ook delen van het lichaam zou kunnen vervangen of veranderen. Op een relatief primitieve manier gebeurt dit momenteel al. Denk maar aan kunstmatige ledematen, kunstheupen, pacemakers, borstvergrotingen, neusverkleiningen etc. Ondertussen huist de geest nog steeds onaangetast in het lichaam.

Als de technologie ver genoeg gevorderd is kunnen we de menselijke onderdelen vervangen door technisch vervaardigde onderdelen. Dit lijkt nu wellicht wat onwaarschijnlijk, maar we moeten hierbij in gedachten houden dat de atomen waaruit wij bestaan ook maar gewoon eenvoudige mechanismen zijn. Mensen zijn geen machines, maar ze bestaan wel uit een complex systeem van mechanismen. Als dit systeem maar complex genoeg is ontstaan er vanzelf nieuwe eigenschappen die wij beschouwen als organisch. Tegen de tijd dat we deze kunnen doorgronden kunnen we ze ook nabouwen of vervangen. We zouden dus menselijke delen kunnen vervangen door technologisch vervaardigde onderdelen. De vraag is waar houdt dit op? Kunnen we een arm vervangen? Een hart? Een long? We kunnen hier geen eenduidige grens trekken. Het is dus niet raar om te stellen dat we alles kunnen vervangen, inclusief de menselijke hersenen. Ondertussen bevindt de geest zich nog steeds in het lichaam. De transhumanistische evolutie bevind zich dan al in een ver gevorderd stadium zonder zich beperkingen op te laten leggen door het dualistische uitgangspunt dat in eerste instantie toch al onhoudbaar was.

Zonder de beperkingen van het cartesiaans dualisme of het vitalisme, dus puur uitgaande van een fysieke origine van het leven zou het nu nog een kleine stap zijn naar het combineren van de verschillende kunstmatig vervaardigde lichamen naar één lichaam. Maar ook vanuit het dualisme geredeneerd zouden we kunnen gaan bedenken wat er gebeurt op het moment dat we deze kunstmatige lichamen vanaf de tenen naar boven werkend langzaam aan elkaar gaan bevestigen. Met een analoge redering aan de vorige komen we uiteindelijk bij de hersenen uit. En ook die zouden we aan elkaar kunnen bevestigen. We krijgen dan op den duur één lichaam met twee geesten en nog steeds hebben we geen enkel probleem met het dualisme.

Als we nu (eindelijk) het idee van het dualisme loslaten zijn de mogelijkheden nog veel diverser. We zouden dan in staat moeten zijn verschillende persoonlijkheden te mergen tot één persoonlijkheid, of de persoonlijkheid op een fysiek manier te transformeren. Een ander karakter wordt dan een kwestie van het inbouwen van de juiste uitbreidingset of het toedienen van vloeistoffen.

Dit gedachte-experiment maakt mijn inziens duidelijk dat een posthumane levensvorm filosofisch gezien zeker mogelijk is. Ook qua biotechnologie en nanotechnologie zie ik geen beletsel voor de realisatie van deze mogelijkheden in de (hele) verre toekomst. Alhoewel we ons af moeten vragen hoe ver die toekomst nog verwijderd is aangezien men claimt reeds in 2023 de capaciteit van de menselijke hersenen met een computer te kunnen evenaren en de rekenkracht van het totale menselijke ras moet voor slechts $0,01 beschikbaar zijn in 2059 [7] .  Dan is het wachten op de nanotechnologie totdat elk onderdeel van het menselijk lichaam in kaart gebracht kan worden.

3         Self(x)

In tegenstelling tot de aanname van Descartes dat het zelf, onze identiteit, onveranderlijk is, is het tegenwoordig gebruikelijker om de identiteit als een dynamisch iets te zien. Ik zal dit verduidelijken door middel van een model van Anders Sandberg [8] . In dit model wordt het self (de identiteit) beschouwt als een functie in  de tijd. Hij onderscheid twee soorten abstracte ruimten: de identity space waarin onze identiteit gehuisvest is en de state space, waarin de staat van het lichaam en al haar functies opgenomen is (inclusief de hersenen). De identity space bevindt zich in de state space, identiteit is het een gevolg van de staat van de fysieke functies. We gaven al eerder aan dat dit nu eenmaal een noodzakelijke voorwaarde voor het transhumanisme is. Deze self() functie kan voor elk systeem (mens) gebasseerd zijn op een ander fysiek beginsel, bijvoorbeeld gedachten, acties, memen, het lichaam. Voor onze redenering maakt het niet uit waar je deze aan verbind.

De manier waarop een individu X tegen zichzelf aan kijkt is dus gelijk aan de self functie van x waarbij x de state space is.

self(x, x)

Persoon x ziet zichzelf als gevolg van de self functie toegepast op de state space x. Deze is echter ook nog eens afhankelijk van de tijd (t), we dragen immers een heel verleden (en een toekomst) van state spaces met ons mee. De functie wordt dan:

self(x(t), x(t))

4         Reflecties

Uit voorgaande argumentatie zal het zo langzamerhand wel lijken alsof ik een groot voorstander van de transhumanistische idealen ben. En als ik dit zelf na lees, of de artikelen waar ik mij in verdiept heb opnieuw voor de geest haal lijkt een en ander zeer logisch en onontkombaar. Toch ben ik geen transhumanist en kan ik me niet vinden in hun idealen. Telkens als ik een transhumanistisch artikel lees laat ik met meeslepen door het enthousiasme en de logica van de redenering en toch blijft er continue iets aan me knagen, het zit me zogezegd niet lekker. Hoe komt dat toch?

Ten eerste wil ik even opmerken dat het opheffen van een identiteit me nogal dwars zit. Op het moment dat na een merger identiteit self(z) ontstaat zullen self(x) en self(y) direct opgeven moeten worden. Doel is immers al deze identiteiten terug te brengen tot één enkele identiteit. Het opheffen van een identiteit wordt in onze huidige samenleving aangeduid als moord. Het is ethisch onjuist om een (menselijke) levensvorm te beindigen. Het feit dat er een kopie blijft voort leven lijkt mij hier geen excuus voor.

Het feit dat alle identiteiten terug gebracht worden tot één enkele identiteit zal leiden tot een ander probleem. Descartes merkte reeds op dat de enige reden dat we onze eigen identiteit kunnen erkennen is dat we deze kunnen onderscheiden van de andere identiteiten [10] . Wat mij betreft is dit aspect van Descartes filosofie nog ongewijzigd. Andere identiteiten zijn constituerend voor de eigen identiteit. Op het moment dat er geen andere identiteiten meer zijn houdt de eigen identiteit dus ook op te bestaan.

Bij uploading van de geest van een menselijk lichaam naar een kunstmatig lichaam zal dit voor de mensen die de menselijke geest als constituerend voor de identiteit beschouwen geen enkel probleem zijn. Ik vraag mij echter af of er überhaupt mensen zijn die enkel hun geest als zichzelf beschouwen. Volgens mij is het onmogelijk dit los te zien. Voor deze mensen is de verandering van lichaam dus wel heel groot. Ik denk zelfs te groot. dist(x(t), x(t+1)) zal altijd te groot zijn. Uploading moet immers van het ene op het andere moment gebeuren anders zullen de identiteiten te ver uit elkaar lopen. De menselijke geest zal niet in staat zijn het nieuwe lichaam met zichzelf te identificeren, er zal dus een onmiddellijke death forward van alle voorgaande identiteiten plaats vinden. Iets wat zal leiden tot een nieuwe blanco identiteit, oftewel een totaal lege programmacode zich uitend in een niet werkende machine. Misschien is het mogelijk een machine te ontwikkelen in de richting van een willekeurig levend wezen, maar de gedachte dat ik als specifiek mens, voort kan

leven in een machine is wat mij betreft een illusie.

Concluderend kan ik zeggen dat ik denk dat uploading in een computer, in een poging die noodzakelijke collectieve geest te creëren, altijd zal leiden tot de dood van de identiteit die aan de wieg stond van de gezamenlijke geest en zelfs tot het opheffen van het begrip identiteit op zich. Ik denk dat niemand bereid is zichzelf voor dit superwezen op te offeren en al helemaal de transhumanisten niet, aangezien Max More in zijn artikel ‘Technological self-transformation’ uit 1993 schrijft:

Extropic life can thus never manifest self-sacrifice or worship of superior beings.

Hiermee maakt transhumanisme zichzelf dus onmogelijk.

5         Conclusie

Het transhumanisme is zeer overtuigend over de mogelijkheden die zij in de toekomst voorzien. Persoonlijk vind ik deze mogelijkheden ook zeer plausibele en geloof ik wel dat het ooit mogelijk wordt om een mens op een kunstmatige manier exact na te bouwen.  Aan de modificatie van de mens zijn wat mij betreft al meer bezwaren verbonden. Technisch zal dit mogelijk zijn, maar ik denk niet dat de menselijk geest, ons bewustzijn, dit aan zal kunnen. Hierin zit wat mij betreft een beperking van de mogelijkheden. Naast de technische mogelijkheid bestaat er nog een andere factor die meespeelt: de wenselijkheid van deze evolutie. Ik zet grote vraagtekens bij de vooronderstelling van de transhumanisten dat mensen niets liever willen dan de evolutie versnellen en zo snel mogelijk posthumaan te worden, met het verlies van enkele typisch menselijke eigenschappen als gevolg: willen wij onze emoties wel sturen? Is het wel zo gewenst dat iedereen volledige controle heeft over zijn uiterlijk? Zijn wij bereid onze persoonlijke identiteit ten gunste van een collectief opperwezen? Dit zijn allemaal vragen die volgens mij ten nadele van de transhumanisten beantwoord zullen worden. Transhumanisme is het verbeteren van de mens. Om de mens te kunnen verbeteren is het noodzakelijk de eigen identiteit op te offeren. Je zelf op te offeren te bate van het opperwezen. Eén van de uitgangspunten van transhumanisme is dat zelfopoffering en verering van een superieur wezen niet juist zijn. Hiermee maakt transhumanisme zichzelf onmogelijk

Noten